Հունվարի 1-ին տարին սկսելու և Նոր տարվա սկզբի տոն նշելու սովորույթը հայոց մեջ մտել  է համեմատաբար ոչ վաղ անցյալում: Արևմտահայոց շրջանում, Կիլիկիայի տարածքի հայերի մեջ, մասամբ՝ արևելահայ որոշ ազգագավառներում և հայ­կական մի շարք գաղթօջախներում 19-րդ դարում Նոր տարին նշվում էր հունվարի 1-ին և բավական կայունացած արարողակարգ ուներ: Սակայն մինչև 20-րդ հարյուրամյակի սկիզբը արևելահայ որոշ շրջաններում Նոր տարուն զուգահեռ, ավելի խանդավառ ու ջերմորեն, որպես Նոր տարի, նշում էին Նավասարդը, իսկ հունվարի 1-ին սահմանափակվում էին միմյանց շնորհավորելով: Այնուամենայնիվ տոնակատարությունն արդեն կայունանում էր և նրանում ամրագրվում էին տարեմուտին կամ Նոր տա­րուն բնորոշ սովորույթները:

Տոնի անունները հայոց մեջ տարբեր էին: Հիշվում են Ամանոր, Տարեմուտ, Տարին Գլուխ, Նոր տարի, Կաղանդ, Կաղինդ, Կալոնտար ձևերը, Նոր տարուն նախորդող գիշերը հայտնի էր Լոլեի գիշեր, Խլվլիկ, Կախ կամ Կաղ, Գոտեկախ անուններով: Այս բոլոր անուններն ունեն իրենց բացատրությունները: Կաղանդ, Կաղինդ, Կալոնտար ձևերը գործածվել են գլխավորապես արևմտահայոց միջավայրում՝ հունական ազդե­ցությամբ: Արևելահայոց մեջ առավել տարածված էին Նոր Տարի, Տարեմուտ ձևերը: «Լոլեի գիշեր» անունը, թերևս, գալիս է այն հանգամանքից, որ Նոր տարվան նախորդող օրը հայոց մեջ թխվող հացատեսակների շարքում՝ «փուռնիկ», «կլոճ» և այլն, հիշատակվում է նաև «լոլիկը»:

Կախ կամ Կաղ բառերը ժողովրդական ստուգաբանությամբ բացատրվում են այդ գիշեր պա­հուստի թարմ մրգի «կախանները» տուն բերելու և առաստաղից կախելու, «գոտեկախը»՝ պա­տանեկան գիշերային շրջայցերի ժամանակ երդկից գոտիով գուլպաներ կամ զամբյուղներ կախելու սովորույթով:

Ամանորի տոնակատարություններն սկսվում էին ծիսական մաքրությամբ, բնակարանի հարդարմամբ, ապա տոնածիսական կերակուրների (հատկապես ծիսական հացերը, տարեհացը, ասիլ-բասիլ կոչվող հացիկները) և ծիսական պարագաների (զարդարված ծառը, երեխաների համար նվերներ, հատուկ գուլպաներ՝ երդիկից կախելու և բաժին հավաքելու համար) պատրաստությամբ, շարունակվում փոխայցելություններով, հյուրասիրությամբ, ծիսական գուշակություն­ներով՝ ջրի և հատկապես հացի միջոցով, և ավարտվում հաջողություն բերող ու չարը կանխող հատուկ մաղթանքներով:

Բնակարանի մաքրությանն առանձնակի կարևորություն էր տրվում: Ոչ միայն մաքրվում էր բնակարանը, այլև դուրս էին նետվում անպետք իրերը, նորոգվում էին քանդված մասերը: Հանվում և մաքրվում էր ողջ ամա­նեղենը, լվացվում էր ողջ սպիտակեղենը: Բնակա­րանը հարդարվում, զարդարվում էր գեղագիտական և չար­խափան կամ բարեբեր իրերով՝ չար աչքի դեմ կիրառվող նշաններով, որոնք տեղադրվում էին ինչպես մուտքի դռան վրա և պատերին, իսկ տանտիրուհին դռան կողքը մեղրով ու ալյուրով խաչ էր նկարում, որ նոր տարին առատությամբ ու անուշությամբ մտնի տուն:

Ընտանիքի բոլոր անդամները լողանում էին և հագնում տոնական հագուստ, ցանկա­լի է՝ նոր հագուստ: «Նոր տարվա նախորդ օրերը շարուրցիների բոլոր երդիկներից անընդհատ ծուխ էր բարձրանում», օջախի վրա անընդհատ ջուր էին եռացնում: Եթե ընտանիքում, համայնքում գժտու­թյուն կար, աշխատում էին լուծել գժտության առիթը, հաշտեցնել գժտվածներին:

Տոնի ժամա­նակ օգտագործվող ուտեստների տեսականին, դրանց ծիսական բնույթն ընդհանուր առմամբ նույ­նական, սակայն երբեմն տարբերվում էին պատ­րաստման կերպով, մատուցման և ճաշակման ժամանակով, անուններով: Աշնանից սկսած այս տոնի համար պահած ունենում էին զանազան չորացրած ու թարմ մրգեր, ընդեղեն, պաստեղներ, շարոցներ և այլն: Պետք է հիշել, որ հունվարի 1-ը, ընկնելով հայոց ծննդյան տոնի շաբաթվա մեջ, պաս օր էր, եւ ամանորյա կերակուրները բաղկացած էին պասին թույլատրելի ուտելեղենից: Դեկտեմբերի 30-31-ին տանտիկինները ջանասիրաբար մաքրում էին լոբին, սիսեռը, ոսպը, բրին­ձը, ձավարեղենը, որոնք տարբեր կերակրատեսակների ձևով պիտի զարդարեին տոնական սե­ղանը, շատերը ջանում էին դրանց թիվը հասցնել յոթի: Շատ ընդունված էին հատիկեղենից պատրաստված քյուֆթան, տոլման («սուտ տոլմա»), ծեծած կորկոտով, չամիչով, չոր ծիրանով ու սալորով եփված մայրամապուրը, որին եփելուց հետո դոշաբ են ավելացնում: Լոռեցիների համար հատուկ նշանակություն ունեին լոբին և լոբաջրով պատ­րաստված կերակրատեսակները, որովհետև, ըստ նրանց, նոր տարին առանց լոբու «գալ չի»:

Չոր ու թարմ մրգերը չամիչի ու ընդեղենների հետ կազմում են ամանորյա ընթրիքի հիմնական բաղադրիչները: Որոշ տեղեր դարձյալ ջանում են պահել «յոթ» թիվը՝յոթ տեսակ թարմ միրգ, յոթ տեսակ չրեղեն կամ չոր մրգեր, յոթ տեսակ ընդեղեն, յոթ տեսակ պաստեղ: Սիրված անուշեղեններից էին նաև աղանձը՝ չամիչի, մաքրած ընկույզի, նուշի ու բոված կանեփի, երբեմն՝ բոված սիսեռի հետ խառնած:

Դեկտեմբերի 31-ը տոնական նախապատրաստությունների օր էր: Այդ օրը հաց էին թխում, եթե նույնիսկ մեծ քանակությամբ հաց ունենային, Նոր տարին պետք էր նոր հացով սկսել. նորոգում էին թթխմորը: Հացը տոնի կարևորագույն ծիսական ուտեստն էր՝ «Տարի հաց», «Կրկենի» «Դովլաթ կրկենի», «Կլոճ», «Փուռնիկ» և այլ անուններով հայտնի հացն էր: ՏԱՐԻՆ կարող էր լինել գաթա, բաղարջ, ձվաձև, կլոր, եռանկյունի, խաչաձև և այլն:

Սասունում աշխատում էին թխել այնպես, որ կեսգիշեր չեղած կտրեին: Ջավախքում Նոր տարվա արշալույսը բացվելու հետ, տանտիկինները «ՏԱՐԻՆ» դնում էին սկուտեղի մեջ, վրան մեղր լցնում, դուրս գալիս տնից, դառնում դեպի արևելք և երեք անգամ ասում. «Դովլա՛թ, սարն էս, ձորն էս, արի տուն»: Ապա տուն էին մտնում, վրայի մեղրը բոլորին բաժանում, որպեսզի տարին անուշությունով անցկացնեն, իսկ «ՏԱՐԻՆ» պահում` հունվարի 4-ին կտրելու համար: Շիրակում պառավը տարին գրկում էր, տանում երդիկի շուրջը երեք անգամ պտույտ տալիս և այնտեղից գցում քուրսու վրա: ՏԱՐԻՆ կտրում էին տան բոլոր անդամների թվին հավասար, հաճախ բաժին հանելով նաև տան կենդանիներին, արտին, հանդին ...