top of page

ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԱԿԱՆ ԱԿՈՒՄԲՆԵՐԻ

ԴԱՇՆՈՒԹՅՈՒՆ

ԱՎԱԳ ՇԱԲԱԹ

Image-empty-state.png

Ծաղկազարդի կիրակիին հաջորդում է Ավագ շաբաթը, որի յուրաքանչյուր օր ունի իր խորհուրդը, քանզի այս շաբաթը հիշատակում է Հիսուս Քրիստոսի երկրային կյանքի վերջին օրերի իրադարձությունները:

Եկեղեցական ծիսակարգում Ավագ շաբաթվա խորհուրդը հետևյալն է.

  • Ավագ երկուշաբթի՝ Արարչագործության հիշատակի օր

  • Ավագ երեքշաբթի՝ Տասը կույսերի հիշատակության օր

  • Ավագ չորեքշաբթի՝ Հիսուս Քրիստոսի մատնության հիշատակի օր

  • Ավագ հինգշաբթի՝ Հիսուս Քրիստոսի վերջին ընթրիքի հիշատակության օր

  • Ավագ ուրբաթ՝ Հիսուս Քրիստոսի չարչարանքների և խաչելության հիշատակի օր

  • Ավագ շաբաթ՝ Ճրագալույցի Ս. Պատարագ, որին հաջորդում է Սուրբ Զատիկը:

Ժողովրդի մեջ նույնպես Ավագ շաբաթվա օրերից յուրաքանչյուրն ուներ իր անունը: Մեծ պահքի այս վերջին շաբաթը հագեցած էր տոնականությամբ և թե՛ եկեղեցական, թե՛ ժողովրդական արարողությունների կարգով: Շիրակում, օրինակ, օրերն այսպես էին կոչում.

Սև երկուշաբթի,

Շիլ երեքշաբթի,

Չիք չորեքշաբթի,

Ավագ հինգշաբթի,

Հուդայի ուրբաթ,

Զատկի շաբաթ,

Ախառ կիրակի:


Ավագ շաբաթվան նվիրված սովորույթներ


Երկուշաբթին ջրաղացպանների օրն էր, քանի որ բոլորն իրենց ցորենը տանում էին աղալու:

Երեքշաբթին վիճակախաղի օր էր, երբ մարդիկ շտապում էին եկեղեցի՝ իրենց որևէ մտադրության արդյունքը գուշակելու: 5 թղթակտորների վրա գրվում էր «իմաստուն», ևս 5-ի վրա՝ «հիմար» բառը, ապա 10 երեխաներ վերցնում էին մեկական թուղթ: Մտքում որևէ իղձ պահած ամեն մարդ նախապես ընտրում էր երեխաներից որևէ մեկին. «իմաստուն» վիճակն ընկնելը նշանակում էր իղձի իրականացում, իսկ հակառակը՝ տապալում:

Չորեքշաբթին «ի չիք» էր անում վատն ու չարը. այս օրը սկսվում էին տոնական կարևորագույն իրադարձությունները: Ամանները լվանալու, լվացք անելու, տան բոլոր անկյունները սրբել-մաքրելու, բոլոր տնեցիների լողանալու համար կանայք կրակի վրա շարունակ ջուր էին եռացնում, իսկ տղամարդիկ մաքրում էին ձմեռվա ընթացքում գոմում կուտակված կեղտը: Ոմանք այդ օրն ամբողջ բնակարանը դատարկում էին, բոլոր անկյուններով իսպառ մաքրում, ապա տնեցիներից մեկը բարձրանում էր կտուրը, մի քար պտտեցնում երդիկի շուրջը և ձայն տալիս.

- Աղամ, աղամ, ի՞նչն աղամ:

Ներսից պատասխանում էին.

֊ Մուկն աղա՜…

- Աղամ, աղամ, ի՞նչն աղամ:

- Քունջ ու պուճախի տակերն աղա՜...

Զանգեզուրում վնասատուներին այդ օրն աղում-չքում էին՝ երկու քար միմյանց քսելով և ասելով.

Չիք, չիք, մուկը չիք,

Չիք, չիք լուն չիք,

Չիք, չիք, կարիճը չիք,

Չիք, չիք, օձը չիք,

Չիք, չիք, չարակամը չիք,

Չիք, չիք, հիվանդությունը չիք և այլն:

Լոռիում մի քանի ձու էին ներկում «չքի աչքը հանելու համար», ինչպես նաև եղունգների մեջտեղից գիծ էին քաշում, որ իրենց «բանը կիսատ-պռատ չմնար, ոչ էլ իրենց բախտը ուրիշին գնար»: Կարնեցիները կեսգիշերին «ցավիս վերջ» էին ասում և մինչև մյուս օրվա ժամերգություն լուռ մնում՝ վստահ, որ չիք-չորեքշաբթին իր հետ ցավերը կտանի: Իսկ շատերը գնում էին ուխտատեղիներ, որպեսզի իրենց տանջող ցավերն այնտեղ չքվեն-վերանան:

Հինգշաբթին բացվում էր արդար ու մաքուր: Տղամարդիկ ծառեր էին տնկում՝ վստահ, որ այդ օրը տնկած ծառը խիստ բերքատու պիտի լինի: Կանայք Մեծ պասի ընթացքում հավաքված մածունն ու հում սերը սկսում էին հարել խնոցիով, որովհետև «օրվա խերն ու բարաքյաթը շատ է, թե որ էսօր խնոցի հարենք, մածուն մերենք, եղ ու պանրի մայա բռնենք՝ սաղ տարվա թան ու թացանը խերով, բարաքյաթով կէղնի»:

Մարաշի հայերը այս օրվա համար նախապես չորացնում ու պահում էին սմբուկի գլխիկի կանաչ կեղև, որից պատրաստում էին հատուկ ուտելիք՝ «աղամաղ». չորացրած կեղևը խաշում էին, մանրացնում, հետը սոխ ջարդում, վրան աղ ու պղպեղ ավելացնում և ուտում:

Այդ նույն ժամանակ աղջիկները դուրս էին գալիս դաշտերը՝ զանազան ուտելի կանաչեղեն հավաքելու: Հինգշաբթի օրը բոլորը պիտի նոր դուրս եկած կանաչեղեն ուտեին՝ հում կամ տապակած, հատկապես կարևոր էր աղբյուրների մոտ աճած դաղձը:

Blue Wall
Blue Wall

Ավագ հինգշաբթի օրը նաև Զատկի ձվերը ներկելու օրն էր, սակայն առայժմ՝ սահմանափակ թվով, միայն կարմիր գույնով: Ձվերը ներկում էին ընտանիքի անդամների թվին հավասար կամ 7 հատ, դրանցով պիտի «թաթախվեին», պասն ավարտեին, իսկ բուն Զատկի համար նախատեսվող հսկայական քանակությամբ ձվերը պիտի ներկվեին-եփվեին շաբաթ օրը:

Ուրբաթ օրը մարդիկ աշխատանքներից խուսափում էին, քանի որ այն համարվում էր Քրիստոսի խաչելության, հետևաբար՝ ցավի ու վշտի օր:

Ուրբաթ օրվա ուտելիքի առանձնահատկությունը կծու-թթվի անպայման օգտագործումն էր: Օրինակ, մարաշցիները «քացխլա շովրո» էին ուտում՝ քացախով համեմված ոսպապուր: Լոռիում «բանջար (եղինջ) էին եփում, որպեսզի դրա ծակող զորությունը ոչնչանա, որովհետև Քրիստոսին բանջարով են ծեծել»: Մուշում կաղամբի թթու էին եփում, որ կոչվում էր «օձի թթու», տան անդամների թվով նաև բաղարջ էին թխում:

Այդ օրը կանայք պիտի անպայման «ուրբաթաթուր» կոչվող կար անեին, այսինքն՝ չար աչքի դեմ երեխաների շորերի վրա հատուկ նախշեր կարեին: Իսկ դարբիններն ու ոսկերիչները վաճառում էին «ուրբաթաթուր» հմայիլները՝ փոքրիկ օղեր, մատանիներ կամ ապարանջաններ, որ մայրերը գնում էին իրենց զավակներին չար աչքից զերծ պահելու համար և կարմիր-կանաչ թելերով կարում նրանց բաճկոններին կամ հագցնում մատին: Շատ տեղերում ուրբաթաթուրներ պատրաստելու ընթացքը խիստ խորհրդավոր էր: Օրինակ, Ջավախքում դարբինները ապարանջաններ, մատանիներ պատրաստում էին գիշերը, «մի ոտքի վրա կանգնած, բոլորովին լուռ, յոթ ամրոցի դռներից հավաքած երկաթից և դրանք կոչվում էին «անժըմի»: Մյուս օրը, եկեղեցու դռանը կանգնած, անխոս վաճառում էին: Անժըմին կախում էին երեխաների օրորոցից, իսկ ապարանջանները դնում աղջիկների և կանանց թևերին, որպեսզի չար աչքից ազատվեն»:

Շաբաթ օրը ժամանակն էր ազատվելու Պաս պապից՝ «ակլատիզ»-ից: Ակլատիզի վերջին՝ 7-րդ փետուրը հանդիսավորապես դուրս քաշելու բազմազան ձևեր կային, օրինակ, երբ երիտասարդներն այն տանում էին կալերը և փայտի հարվածներով դես ու դեն քշելով՝ ջուրը գցում, ազատվում: Շիրակցիներն այդ միջոցին երգում էին.

- Ձմեռն անցավ, գարունն եկավ,

Պասը գնաց, Ուտիսն եկավ,

Քաշվի, կորի, Զատիկն եկավ:

Այնթափցիները, որոնք փետրազարդ սոխը կոչում էին Խուլուճիկ, Մեծ պասի վերջին օրն այն թաթախում էին մածնի մեջ և նետում տանիքը: Ըստ նրանց պատկերացումների՝ սոխը դառնում էր մկաններ, խռիվը՝ թևեր, ինքը՝ Խուլուճիկն ամբողջովին՝ թռչուն, որ թռչում-գնում էր՝ հաջորդ տարի վերադառնալու պայմանով:

Գեղարքունիքում ակլատիզի փետուրներից մերկացած գունդը՝ «կուկուն», գցում էին թոնիրը:

Ամենուր Մեծ պասի ընթացքում որպես ակլատիզ ծառայած սոխի ծլած մասը կտրում էին և գցում Զատկին եփվող կերակրի մեջ, որով էլ 7 շաբաթվա հսկումից հետո ավարտվում էր Պաս պապի դերակատարումը՝ իր տեղը զիջելով Ուտիս տատին:

Շաբաթ օրը նաև բուն Զատկի տոնին նախապատրաստվելու օրն էր. կարգի էին բերում տոնական հագուստը, հարդարում բնակարանը, տան դռների շրջանակներին փակցվում էր զատկական կարմիր ձվի կճեպներ, թխվում էր խմորեղենը: Հավկիթները ներկում էին քարաքոսով, տորոնով, ավելուկով, դաղձ ու սոխի կճեպով: Նշանված տղաների ու աղջիկների ընտանիքներում ներկվող ու զարդարվող ձվերի թիվը մի քանի հարյուրի էր հասնում, թխվող գաթաների ու բաղարջների թիվը՝ տասնյակների: Այստեղ աղջիկները ցույց էին տալիս իրենց ճաշակն ու հմտությունը ձվանախշերի հորինվածքներում, ձվերի թելազարդման ու ուլունքազարդման կատարելությամբ: Ձվերը «փնջելու» համար առատորեն օգտագործում էին կանաչ-կարմիր-դեղին բրդյա ու մետաքսյա թելեր, մանր ուլունքներ: Նորածիլ կանաչի տերևները կամ իրենց հորինած թղթե նախշերը ամրացնելով ձվին՝ այն մի քանի ժամով գցում էին թթու թանի մեջ, ապա զգուշությամբ հեռացնում փակցրած նախշը, որի արդյունքում դաջվածքի շուրջը գեղեցիկ սպիտակում էր:

Մեծ պահքն ավարտվում էր երեկոյան Ս. Պատարագից հետո, երբ տներում պատրաստվում էր «թաթախման» ընթրիքի սեղանը, որի հիմնական բաղկացուցիչներն էին կարմիր ձուն, խաշած ձուկը, փլավը, յուղով-ձվով տապակած նորածիլ բանջարը, թանձր եփած թանով սպասը կամ կաթով եփած կորկոտաճաշը՝ սամիրը: Առջևում մեծ տոնն էր՝ Զատիկը:

bottom of page